Državni udari u istoriji Srbije

Od donošenja Sretenjskog ustava 1835. pa sve do 2000. godine, ustavi u Srba su se menjali, vlast je često želela da ih prenebregne ili zaobiđe, a neretko i da ih na silu ne primenjuje. Neki državni udari su ponikli iz verovatno najbolje namere, ali je vreme pokazalo da ni takve, najbolje namere nisu na duge staze davale željene rezultate.

Dešavalo se da jedan državni udar ili pokušaj državnog udara u izuzetno kratkom vremenu (pa čak i u jednom danu) izazove drugi državni udar u zemlji. Takva je situacija nastala kod ubistva kneza Mihaila Obrenovića 1868. godine, ali se istorijska paralela može povući i do marta 2003, nakon ubistva predsednika Vlade Republike Srbije, Zorana Đinđića. Kralj Aleksandar Karađorđević je kao odgovor na ukupno stanje u zemlji, i nakon ubistva u Narodnoj skupštini, uveo diktaturu koju su svi očekivali, a zatim i lični režim. I to je ublažio oktroisanjem novog Ustava iz 1931. godine. Ipak, država je nastavila da podriva sopstvenu moć i pogoršava međusobno nepoverenje naroda koji su u njoj živeli, što će kulminirati 1941. godine.

Ono što je postojano u istoriji Srbije jeste želja naroda za demokratskim i parlamentarnim uređenjem, na šta je posebno ukazivano u diplomatskim izveštajima nakon uvođenja Šestojanuarske diktature 1929. godine, ili 27. marta 1941. godine. Ništa manja nije bila želja naroda za demokratijom u vreme Slobodana Miloševića 2000. godine.

Velike sile su se svakako mešale u unutrašnje političke prilike u Srbiji, u čemu se posebno istakla Velika Britanija, bivajući prisutna u takvim događajima još iz vremena vazalne Kneževine Srbije u okviru Osmanskog carstva, pa sve do dešavanja 27. marta 1941. godine i, naročito, neustavnog prenosa vlasti sa Vlade Kraljevine Jugoslavije na vlasti komunističke države DFJ 1944. i 1945. godine.

Sve forme protivustavnog delovanja najčešće su vodile dugoročnom slabljenju zemlje i institucija države. Iz tog razloga, ma koliko bolje vlasti dolazile nakon pojedinih državnih udara (kao što je to bio slučaj sa kraljem Petrom Karađorđevićem 1903. godine) to, dugoročno gledano, najčešće nije valjan način da se politički deluje. Ne postoji bolji način u demokratskom svetu da se promeni vlast, do pobede na demokratskim izborima.

Naravno, pod uslovom, da se poštuje iskazana volja birača, što u Srbiji često nije bio slučaj.