Koncept kulture između individualizma i holizma : pogled iz prosvetiteljsko-kontraprosvetiteljskog spora

Glavni cilj sastojao se u tome da potkrepi tezu da su kritike upućene na račun pojma kulture od šezdesetih, a posebno od osamdesetih godina XX veka samo reaktuelizovale holističko-individualistički spor koji je u disciplini prisutan barem od kraja druge decenije XX veka. Naime, ovaj spor reaktuelizovao je spor između, s jedne strane, antropologa koji su kulturu poimali kao (1) nadorganski, homogeni, statični, holistički entitet koji u ontološkom smislu „postoji“ izvan i iznad pojedinaca i, prethodeći im, determiniše njihovo mišljenje i delanje, entitet koji u nekoj monografskoj studiji „predstavlja“, a u metodološkom smislu objašnjava sveukupnost života, verovanja i ponašanja njenih pripadnika i, s druge strane, onih antropologa koji su kulturu poimali kao u ontološkom smislu „nepostojeći“, fragmentarni, heterogeni, promenljivi agregat delanja brojnih pojedinaca koji se nadmeću za stvaranje, interpretaciju ili legitimitet njenih nosećih pravila, a čija se neslaganja, u metodološkom smislu, uzimaju kao osnova za objašnjenje kulture koja se poima kao skup nenameravanih posledica delanja brojnih pojedinaca. Individualističko-holistički spor je u ovoj monografi - ji kontekstualizovan u prosvetiteljsko-kontraprosvetiteljski spor ne bi li se odgovorilo na pitanje zašto se zastupnici univerzalno primenljive, kosmopolitske antropološke nauke, racionalisti, branioci transkulturne samerljivosti, modernisti, humanisti i liberali, onda kad napadaju teorijsku konceptualizaciju kulture pod tačkom , pozivaju na odbranu prosvetiteljstva od kontraprosvetiteljstva. Iako je ovaj korak možda iziskivao izvesnu dozu napora, on pripada „strategiji povratka opštim mestima“ (Miloš Milenković 2007a) koja je od pomoći u nastojanju da se osvetle gradivni elementi samog pojma kulture, budući da taj polisemični pojam „otelovljuje ne samo pitanja nego i protivrečnosti kroz koje je nastao“ (Rejmond Vilijams). Ovaj vid istorijske rekonstrukcije trebalo je da omogući da se osvetli kako je, i u skladu s kojim pretpostavkama i ciljevima, kultura konstruisana kao empirijski entitet u okviru iz prosvetiteljstva iznikle antropologije, potom kao eksplanatorni entitet u okviru kontraprosvetiteljstvom inspirisane antropologije i, konačno, kao esencijalizujući entitet koji treba napustiti, kako iz empirijskih tako i iz političko-ideoloških razloga, u okviru kritičke, scijentističke i postkulturne antropologije. Dodatni cilj ove monografi je bio je i da potkrepi pretpostavku da se razlozi za istrajnost rasprave između holizma i individualizma mogu tražiti pre svega u metafi zičkom, sociopolitičkom i etičkom, a ne u metodološkom domenu. Metafi - zički, sociopolitički i etički faktori mogu postati konstitutivni kako za uobličavanje ciljeva i predmeta istraživanja tako i za izoštravanje proklamovanog fokusa i opsega objašnjenja, te za mogućnost i legitimnost objašnjenja i, shodno tome – za uspostavljanje naučnog statusa neke discipline. Ta teza se nastojala ilustrovati tako što je individualističko-holistički spor kontekstualizovan u prosvetiteljsko-kontraprosvetiteljski spor u okviru kojeg je prvi i nastao i čije se implikacije osećaju i danas – on je „poprište bučnih sukoba koji uključuje razum, nauku, progres i druga pitanja koja besne do danas“ (Džejms Šmit) – ne bi li se ukazalo na to da se spor između individualizma i holizma u antropologiji svodi, s jedne strane, na nerešeni metafi zički problem i, s druge, na nerešene sociopolitičke i etičke probleme za koje postoji nada da ih je moguće rešiti metodološkim putem, to jest, od konteksta nezavisnim, neutralnim sredstvima.