Srbi u Habzburškoj monarhiji (1792–1849)

Kratka i po obimu nevelika studija koja je pred nama – Srbi u Habzburškoj monarhiji 1792–1849, jeste jedinstvena i izuzetno značajna sinteza političkih, kulturnih i društvenih događaja u ovom periodu prošlosti srpskog naroda u jednom prelomnom vremenu ka ostvarivanju savremenog evropskog koncepta u razvoju srpske nacije. Društveni i pravno-politički položaj srpskog naroda u Kraljevini Ugarskoj i Habzburškoj monarhiji koja je bila zapadnjačka, apsolutistička, ekstremno katolička država, bio je još od kraja srednjeg veka, određen vladarskim privilegijama.

Život Srba odvijao se u stalnoj napetosti između dobijenih privilegija i težnji vlasti da se one ograniče ili ukinu. Pored uvek iznova zadobijane „carske milosti”, Srbi su vodili konstantnu borbu za očuvanje i primenu privilegija u političkom i javnom životu. Iako stalno sužavane ili proširivane, pa različito tumačene ili osporavane, tokom XVIII veka borba za srpske privilegije bila je naročito žilava, uprkos stalnim pritiscima, kako katoličkog klera u Monarhiji, carskih vlasti u Beču, tako i ugarskih institucija u Pešti.

Ova, naučno utemeljena sinteza akademika Slavka Gavrilovića, u jednom isečku vremena od nešto više od pola veka 1792–1849, vodi nas neusiljeno, ali naučno precizno opisujući vreme, ljude i događaje, posredstvom dokumenta. Detaljnim i argumentovanim objašnjenjima, komentarima i analizama, akademik razjašnjava značaj buđenja i razvoja nacionalne svesti, i ulogu srpskih političkih prvaka i Srpske pravoslavne crkve u Karlovačkoj mitropoliji, utim presudnim i prelomnim događajima za očuvanje nacionalnog identiteta Srba, koji su živeli u tuđoj Carevini.