Stara Raška pod italijanskom okupacijom 1941-1943.

Dvotomna studija dr Milutina Živkovića Stara Raška pod italijanskom okupacijom 1941–1943. veoma studiozno je urađena. Napisana je na osnovu italijanskih vojnih arhiva, u kojima je nepristrasno beležena svaka, pa i najmanja pojedinost. Autor se obilato služio i arhivima u Srbiji, kao i malo poznatim dokumentima koji su sačuvani samo u albanskim izvorima.

Autor na početku piše o opštoj situaciji u Staroj Raškoj od 1918. do 1941. Posebnu pažnju posvetio je zanemaivanim indikatorima, kao što su privredni i međureligiozni odnosi na ovom turbulentnom području. Zatim je obradio idejnu i plansku osnovu italijanske okupacije. U knjizi je obilje podataka o italijansko-nemačkim nesuglasicama, odnosima sa Nedićevom Srbijom i sa porobljenim stanovništvom sva tri naroda: albanskim, bošnjačkim i srpskim. Posebna poglavlja u prvom tomu knjige posvećena su partizanskom, četničkom i muslimanskom pokretu.

Autor sa zavidnom detaljnošću i distancom profesionalnog istoričara otkriva istinu o delovanju partizana na tromeđi Srbije, Crne Gore i Bosne. Poseban akcenat je poznatim bitkama za Pljevlja, Novu Varoš i Sjenicu, ali i na danima crvenog teorora.

Pišući o staroraškim četnicima, Milutin Živković brižljivo beleži akcije kako četnika Koste Pećanca, tako i pripadnika JVuO. Pisao je i o kolaboraciji Pavla Đurišića sa Italijanima i stvaranju antikomunističkog saveza. U poglavlju o muslimanskim oružanim snagama obrađene su sve vođe ovih jedinica: Sulejman Pačariz, Husein Rovčanin, Selim Juković, Osman Rastoder i Ćazim Sijarić. Posebnu pažnju autor je posvetio političkoj ideologiji staroraških muslimana i njihovim odnosima sa partizanima i četnicima.

Najupečatljivija su ona poglavlja o životu po okupacijom i upravom četiri vojske. U okviru Živkovićevog istraživanja na videlo su isplivali nepoznati, ali veoma simoblični podaci o privatnom životu na ovom području, koji je tih okupacionih godina možda bio nesigurniji nego ikada pre.

O drugom tomu knjige
U drugom tomu knjige Stara Raška pod italijanskom okupacijom 1941–1943. detaljno su opisani međusobni sukobi svih zaraćenih strana. Zainteresovani čitaoci mogu saznati gorku istinu o stradanju Srba po selima Stare Raške, ali i o odmazdama koje su sledile posle svakog pokolja civilnog stanovništva. Zastrašujuće deluju i podaci o razmerama međusobnih sukoba partizanskih, četničkih i muslimanskih jedinica na ovom području – do te mere da dana današnjeg se o ovoj temi ne priča mnogo, niti pouzdano.

Konačno, knjiga se završava analizom povratka partizanskih jedinica s proleća 1943. u dolinu Lima i analizom posledica povlačenja fašističke Italije iz Starog Rasa.