Naselja srpskih zemalja – naselja, poreklo stanovništva, običaji

Naselja srpskih zemalja, prva knjiga edicije „Koreni“, koju je, u saradnji sa Srpskom akademijom nauka i umetnosti pokrenuo Službeni glasnik, posvećena je delu Jovana Cvijića, oca srpske antropogeografije.

Kako ističe priređivač Borislav Čeliković, već sam naslov prvog toma „ima za cilj da ukaže na prvobitni naslov edicije Prvog odeljenja srpskog etnografskog zbornika, osmišljene i pokrenute po zamisli Jovana Cvijića i njegovih saradnika“.

Okosnicu Čelikovićevog izbora predstavljaju Cvijićeve studije objavljene u Srpskom etnografskom zborniku, počevši od „Antropogeografskih problema Balkanskog poluostrva“, koja je i u prvobitnoj verziji „Naselja“ bila uvodna, i koja je posebno značajna zbog činjenice da su u njoj objavljena i „Uputstva za istraživanje sela“, na kojima su tadašnji i budući istraživači temeljili svoj rad. U ovaj izbor Čeliković je uvrstio i „Uvod“ za drugu knjigu „Naselja“, kao i fotografije iz druge sveske pratećeg „Atlasa“ koje predstavljaju posebnu dragocenost. Sledi studija „Antropogeografski problemi“, koju je Cvijić, u delimično izmenjenoj varijanti, uključio u jednu od svojih najznačajnijih sinteza „Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje“. Ova knjiga je prvobitno objavljena na francuskom, a potom, u dopunjenom izdanju, na srpskom, sa značajnim brojem novih fotografija, crteža i karata, takođe uvrštenih u ovaj izbor. Sledeća studija u ovom izboru su „Metanastazička kretanja, njihovi uzroci i posledice“, takođe sastavni deo „Balkanskog poluostrva...“, kojima Cvijić zaokružuje proučavanja migracionih kretanja balkanskog stanovništva. Konačno, tu je studija „Psihičke osobine Južnih Slovena“, koju su posthumno priredili Cvijićevi učenici Jovan Erdeljanović i Borivoje Drobnjaković, a koja, po mnogo čemu, predstavlja krunu navedenih istraživanja.

U Čelikovićev izbor uvršten je i Cvijićev izveštaj Srpskoj kraljevskoj akademiji iz 1906. godine, sa pregledom rezultata rada na projektu i problema sa kojima se susreću njegovi saradnici, kao i etnografska studija „Uputstva za istraživanje naroda i narodnog života“ Cvijićevog učenika i najbližeg saradnika Jovana Erdeljanovića.

Među velikim brojem članaka napisanih o Cvijićevim antropogeografskim radovima, Čeliković je izdvojio „Cvijićevu antropogeografsku školu“ Milenka S. Filipovića i „Rad Jovana Cvijića na proučavanju etnopsihičkih osobina Srbije“ Petra Vlahovića.