Slika antičke Grčke kao sredstvo kolonijalizma i evropske hegemonije

„Smatrao sam da je korisno napraviti razliku između dva različita modela porekla stare Grčke koja sam nazvao „antički“ i „arijevski“ model. Većina nas je obrazovana u okvirima ovog drugog modela, koji se nametnuo početkom 19. veka, prema kojem se grčka kultura razvijala kao rezultat jednog ili više osvajanja indoevropskih govornika sa severa. Prema antičkom modelu, pak, Grčku su nekada naseljavala primitivna plemena – Pelazgi i drugi. Potom su je naselili Egipćani i Feničani, koji su izgradili gradove i civilizovali lokalno stanovništvo. Feničani su, recimo, doneli alfabet, dok su Egipćani preneli znanje o navodnjavanju, imenima bogova i ritualima obožavanja. Antički model, koji su zastupali sami antički Grci, nije se ozbiljno dovodio u pitanje sve do kraja 18. veka i nije bio svrgnut sve do 1820-ih, kada su severnoevropski istoričari počeli da negiraju kolonizaciju i da potcenjuju egipatski i feničanski kulturni uticaj na Grčku. […]
Uspon rasizma je svakako bio uslovljen potrebom severnih Evropljana da unize ljude koje su istrebljivali, porobljavali i eksploatisali na drugim kontinentima. Evropska ekspanzija kao i arogancija i optimizam koji je iz nje proisticao takođe su bili važni za novi preovlađujući pojam napretka, koji je sam uticao na stavove prema antičkom modelu. Ranije su, zbog svoje veće drevnosti, Egipćani i Feničani imali reputaciju kulturne superiornosti. Međutim, ideja da je „poznije bolje“ išla je kasnije na ruku Grcima koji su se doživljavali kao oličenje novih poželjnih kvaliteta mladosti i dinamičnosti. U novom periodu, slika Grka se promenila – od posrednika nekog dela civilizacije i mudrosti sa Istoka na Zapad, do slike da su Grci stvorili civilizaciju. […]

U stvaranju arijevskog modela, antička Grčka je imala dve uloge. Ona se doživljava kao prva univerzalna civilizacija, a istovremeno kao kulturni predak Evrope. To Evropi daje univerzalni karakter kontinenta koji ne samo da je avangarda svetskog napretka već predstavlja suštinu samog sveta. Upravo u ovom kontekstu verujem da je važno napasti arijevski model ne samo zato što je heuristički besplodan već zato što je politički i kulturno poguban. Iz oba ova razloga, tvrdim da postoji potreba za radikalnim prevrednovanjem predstave antičke Grčke, kao i da bi trebalo da se okrenemo od jedne civilizacije koja je nastala – kao Atina iz Zevsove glave – devičanska i potpuno celovita, ka onoj u kojoj je Grčka nastala na raskršću Evrope, Afrike i Azije kao sasvim mešovita i eklektična kultura. Veličina i izvanredna briljantnost grčke civilizacije u antičko vreme nije bila proizvod izolacije i kulturne čistote, već podsticajnog i neprekidnog kontakta sa mnogim okolnim narodima i uticaja na već heterogeno lokalno stanovništvo egejskog regiona.“
Martin Bernal