Tiranin Banderas : roman o vrućoj zemlji

"Tiranin Banderas" (1926) je roman o izmišljenoj latinoameričkoj zemlji koja najviše podseća na Meksiko, no pre bi se mogao shvatiti kao prikaz ma koje latinoameričke diktature i izraz autorovih zalaganja za emancipaciju Indijanaca na južnoameričkom kontinentu. Sam lik Tiranina Banderasa inspirisan je brojnim istorijskim ličnostima, od konkistadora Lopea de Agirea do meksičkog dikaktora Porfirija Dijasa. Roman odiktatoru, silom tragičnih prilika na južnoameričkom kontinentu, ima izrazito bogatu tradiciju kao sprecifičan književni žanr u hispanoameričkoj književnosti, koji je kasnije iznedrio takva remek-dela kao što su Jesen patrijarha Garsije Markesa ili Ja, vrhovni Augusta Roe Bastosa.

U "Tiraninu Banderasu", kao predstavnici Španaca pojavljuju se, u izrazito negativnom svetlu, don Seles, bogati zemljoposednik, don Kintin Pereda, zelenaš, i baron od Benikarlesa, španski gej ministar, dekadentna i groteskna figura zanesenjaka suštinski nezainteresovanog za politička previranja u zemlji. Indijance predstavljaju dva oprečna lika – sam Tiranin, koji se odnosi s prezirom prema svojoj rasi i njenim kapacitetima i Sakarijas koji ponukan lično pretprljenom nepravdom, ustaje protiv tiranije. Tu su još i Kreolci, koji se iz manje ili više idealističkih razloga okreću protiv Tiranina. No Tiranin Banderas transcendira specifične istorijske okolnosti za koje se vezuje radnja romana kao vanvremeni izraz pobune protiv ugnjetavanja i kolonijalizma.

U Valje-Inklanovoj poetici centralno mesto zauzima koncept „esperpenta“. „Esperpento“ kao književni žanr, prema autoru, treba da izrazi tragični smisao španskog života preko jedne „sistematski deformisane estetike“. U njemu se kombinuje autorova naklonost ka grotesknom prikazivanju stvarnosti sa društvenom i političkom satirom. Valje-Inklan se prema svojim likovima odnosi kao prema marionetama, podsmešljivo, distancirano, sa visine i bez emocija, parodirajući romantičarsku osećajnost i odbacujući je. Stalnim promenama stilskih registara i neobičnim jezikom – koji se kreće od komične visokoparnosti koja karakteriše govor pojedinih junaka do kolokvijalnog, narodskog jezika – autor pokušava da izazove istu takvu emocionalnu distanciranost kod čitaoca, koji je prinuđen da romanu pristupi kao artefaktu složene strukture i punom jezičkih ekstravagancija koje otežavaju identifikaciju s likovima. U skladu s tim, likovi u romanu prikazani su su mahom kao groteskne figure, često metonimijski kao lobanje i maske, ili preko neprestanih degradirajućih animalizacija – Tiranin je sova, svraka, šunja se kao pacov.