Putovanje Karla Bluma kroz Balkan 1942-1943. : prilog za istoriju Porajmos

Istoričar dr Milan Ristović je radeći “istoriju slučaja” i tragajući po nemačkim i našim arhivama uradio rekonstrukciju stradanja 34 Roma na Balkanu u njihovoj neverovatnoj odiseji koja se na kraju završava tragedijom. Traganje za slobodom usred ratnog vihora je osnova ove neobične priče.

Karl Blum, nemački Ciganin sa porodicom i prijateljima odlučuje da krenu kao artisti na Balkan usred Drugog svetskog rata 1942. godine.

Njihovo putovanje od Nemačke do Turske, preko Slovenije, Hrvatske u ratnim godinama 1942. i 1943. bilo je neuobičajen i rizičan poduhvat, prekinut hapšenjem u Skoplju, prebacivanjem u Niš, zatim u Beograd, u logor Dedinje (Banjica). Odatle, i transporta do konačnog odredišta, Aušvica, bili su predmet istrage, prepiske raznih segmenata nemačkog okupacionog sistema na Balkanu, Srbiji, ali i onih u Berlinu. Birokratsko-policijska mašinerija nacističke države pokušavala je da utvrdi ne samo njihov pravi identitet, već i načine i puteve i kako su zaobilazili prepreke i prekršili stroge zabrane, da bi, bez odgovarajućih dokumenata, krenuli preko nemačke granice, usput uspevajući da dobiju nemačka dokumenta (pasoše) u konzulatima u Italiji, Rumuniji – koja su im „dizala granične rampe” na Balkanu. Može se samo pretpostaviti, da su čak i njihovi priručni papiri – razne propusnice koje su u isleđivanju pominjali – na granicama nemačkih balkanskih vazala, svojim pečatima i jezikom, imali gotovo magičnu moć za graničnu policiju i carinike koji se nisu, uprkos sumnjivoj slici koju je karavan artista u ratnom vremenu ostavljao, usuđivali da sumnjaju u validnost bilo kojeg nemačkog dokumenta.

Za Karla Bluma i članove njegove porodične trupe, rođake, sinove, snahe, unuke, ulazak na logorsku kapiju Aušvica u leto 1943. bilo je zatvaranje kruga ratnog putovanja po Balkanu, ali i početak njihove nove odiseje po sistemu nacističkih logora smrti. Sačuvana, dostupna dokumentacija omogućila je barem delimično praćenje njihovog daljeg kretanja po ovom „paralelnom svetu” patnje i umiranja.

Sa njima u Aušvic odlaze vozom iz Beograda njihova troja cirkuskih kola i sve njihove lične stvari, kao i novac koji su zaradili na ovom putovanju.

Milan Ristović redovni je profesor Opšte savremene istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Osnovne oblasti istraživanja: istorija Jugoistočne Evrope u 20. veku, društvena istorija Srbije, istorija Holokausta u Jugoslaviji.

Glavni je urednik Godišnjaka za društvenu istoriju i predsednik Udruženja za društvenu istoriju. Pored drugih naslova, objavio je monografije: Nemački ’novi poredak’ i Jugoistočna Evropa 1940/41–1944/45. Planovi o budućnosti i praksa (1991);

U potrazi za utočištem. Jugoslovenski Jevreji u bekstvu od holokausta 1941–1945. (1998); A Long Journey Home. Greek Refugee Children in Yugoslavia (1948–1960) (2000); Istorija privatnog života u Srbiji (sa M. Popovićem i M. Timotijevićem) (2012); Schwarze Peter und die Räuber vom Balkan. Themen über den Balkan und Serbien in deutschen satirischen Zeitschriften 1903–1918. (2013); Mussolini ante portas. Italijanski fašizam i jugoslovensko susedstvo (1919–1925) (2021).