Pokojnici iz zelenog vrta

Radnja romana Pokojnici iz zelenog vrta prati dve pripovedačke linije: prva je smeštena u završnicu Drugog svetskog rata na područje današnjeg severozapadnog Irana za vreme invazije snaga dinastije Pahlavi na kod nas malo poznatu državnu tvorevinu Autonomnu Republiku Azerbejdžan, koja je postojala između 1945. i 1946. godine. Priča prati sudbinu Balaša, radijskog spikera i ratnog izveštača punog entuzijazma, koji pred invazijom vladinih trupa sa jednoipogodišnjim sinom pokušava da se domogne sovjetske granice, zajedno sa desetinama izdanih i na cedilu ostavljenih pripadnika oružanih snaga i simpatizera Demokratske partije Azerbejdžana. Suočenje s bolnom istinom o izdaji kulminiraće na graničnom prelazu, kada begunci shvate da je prelaz preko granice i spas u zelenom vrtu namenjen samo eliti. Ovaj društveno-istorijski kontekst romana je, ujedno, pozadina stradanja i rasula tri generacije Balaševe porodice. Druga linija izmeštena je petnaestak godina u budućnost i opisuje život dečaka Buluta na selu, koji protiče pod oštrim stegama i često veoma nepravednim odnosom očuha i polubrata prema njemu. Dečak, tuđinac u kući, opterećen poreklom, pokušava da otkrije svoje korene i razbacanim krhotinama sećanja i neproverenim pričama popuni prazan mozaik svog života. Selo je mesto gde se gorka realnost prepliće s drugom, metafizičkom realnošću, čiji se odblesci i naznake projavljuju kroz glasove nepoznatog porekla, bivola koji može da vidi duha ili sporadično pojavljivanje tajanstvene osobe koja dečaku uliva samopouzdanje. Bajrami u romanu na virtuozan način spaja i sažima oba pripovedačka toka, pružajući intrigantno, uzbudljivo i upečatljivo štivo – po mnogima svoj najbolji roman – koje uveliko nadilazi običan istorijsko-društveni kontekst i njegovom autoru potvrđuje epitet jednog od najznačajnijih savremenih iranskih pisaca.
Aleksandar Dragović