Pre prošlosti II : Srpska književnost i književni život (1959-2011)

Knjige Pre prošlosti I i II izlaze približno na stotu godišnjicu objavljivanja prvih futurističkih manifesta u kojima se, u ime mladosti, snage, volje, brzine, mašina i kretanja, unapred odbacivalo svako osvrtanje na bivše vidike. Ali bilo je i tada mudrih umetnika, poput Kandinskog, koji je u pismu Francu Marku juna 1911. napisao da njihov čuveni almanah Der Blaue Reiter, kao i njihova umetnost, mora da bude i „veza sa prošlošću i zrak ka budućnosti“ (setimo se Crnjanskog – zrak samo). Danas i budućnost i bezvremenost stiču status svojevrsnih utopija, a sva otkrića nauke i sve novine umetnosti i tehnike kao da služe samo jednom cilju – da ne postanu (ne postanemo) prošlost u smislu praznine, ništavila, da ne završe (ne završimo) u „crnim rupama“. Prve tekstove u ovim knjigama pisao je pre nešto više od pola veka kritičar početnik, student jugoslovenske i svetske književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu. U učinioce u zgradi na beogradskom Studentskom trgu predratni i poratni pisci, verni zakletvi „obnoviti se ili umreti“, kao i njihovi tumači, živi i mrtvi, ulazili su tada krišom, gotovo neprimećeni od većine profesora i tek prepoznati od njihovih odmetnutih učenika. Pisani prvo u vreme kada se još nije naslućivao, a zatim i kada je počeo i dogodio se kraj budućnosti društvene i umetničke avangarde 20. veka, tekstovi ovih knjiga su posvećeni i onim delima (mada ne samo njima) koja su opstala – kao i razlozima njihovog trajanja – i onda kada ih je izneverilo trojstvo vere, nade i ljubavi prema naslućenom/obećanom zemaljskom raju ili bar nekom zlatnom ili srebrnom čovekovom (i umetničkom) dobu. Danas autor dolazi do zaključka da je sadašnjost, zajedno sa književnim i umetničkim delima, u načelu stanje pre prošlosti. I što dobra dela duže traju, to bolje. Ali i on zna da nije bio, a nije ni danas dovoljno otporan prema veri u svanuće od nasleđenih zabluda čiste i prema novim saznanjima i proverenim i novim vrednostima otvorene budućnosti.