Srpske narodne pripovetke

Okosnicu zbirke Dejana Tomića predstavljaju usmene prozne vrste koje je Vuk Karadžić označio izrazom „muška pripovetka“: šaljiva narodna pričica, humoristička novela, anegdota. U korpus su uvrštene i basna, istorijsko i etiološko predanje, legendarna priča, priča iz života. To su one „đekoje male pripovijetke“ za koje je Đuro Daničić napisao da imaju arheološki karakter kao svedočanstva o minulim epohama. Satkane od bogate životne građe, ove kratke i efektne pripovetke prenose kondenzovano narodno iskustvo i drevnu predačku mudrost, uvodeći čitaoca i u novije, urbane sadržaje današnjeg vremena.

U zbirci koju je priredio Dejan Tomić pripovetke su klasifikovane po tematskom kriterijumu, objedinjene zajedničkim motivima, događajima ili junacima. Posebno se izdvajaju legende i predanja o Svetom Savi, o tipskim likovima šaljive priče kakvi su Era, Nasradin hodža, Lala, Baja-Džora; o nerazumnim postupcima i glupim navikama; o porodičnim odnosima, osobito na relaciji muž–žena i svekrva–snaha; o univerzalnim etičkim kategorijama kakvi su poštenje i pravdoljubivost datim u iskrivljenoj optici laži i prevare; o uzajamnom nadlagivanju i krivom suđenju; veštim spletkama dovitljivih kradljivaca i dr. Tu su istorijska i kulturnoistorijska predanja o carevima Dušanu i Urošu, epskim junacima Marku Kraljeviću, i Milošu Obiliću, o kosovskim podvižnicima Srđi Zlopogleđi i knezu Lazaru, o Stevanu Štiljanoviću, „prokletoj“ Jerini, kao i anegdote o knjazu Milošu, Karađorđu, Crnogorcima i dr. Posebno se izdvajaju anegdote o događajima iz Prvog svetskog rata, kao i legende i predanja o manastirima i crkvama („Manasija“, „Tumane“ i dr.). U fokusu „malih priča“ je čovek, ali u odnosu prema prirodi i životinjskom svetu, tako da zbirka nužno uključuje i žanrovske kategorije basne i priče o životinjama.

Vuk je u predgovoru Maloj prostonarodnjoj slaveno-serbskoj pjesnarici (1814) programski istakao da srpske junačke pesme sadrže „bitije serbsko i ime“, što u osnovi predstavlja nacionalni kanon, kojega će se dosledno pridržavati do kraja svog sakupljačkog rada. Može se reći da i „male priče“, koje nam s ljubavlju i pažnjom predstavlja Dejan Tomić, ocrtavaju nacionalni karakter i mentalitet, u tesnom sadejstvu sa opštečovečanskim principima. U raznorodnom žanrovskom obrascu šaljive pričice, humorističke novele, anegdote, poučne priče, basne, legendarne priče, istorijskog i etiološkog predanja, ove „male priče“ nam daju velike darove narodne mudrosti, ljudskosti i univerzalne spoznaje čovekove prirode.
Boško Suvajdžić