Zauvek

U svojoj poslednjoj napisanoj knjizi neobične sadržine i strukture Pavle Ugrinov (1926-2007) narativnu optiku usmerio je na jedan od najtragičnijih događaja novije srpske istorije – na bombardovanje Beograda i Srbije tokom proleća 1999. godine od strane NATO saveza. Poznat kao pisac koji je od početka književne karijere težio modernizaciji proznog rukopisa i njegovom što potpunijem usaglašavanju sa tokovima moderne svetske književnosti, Ugrinov se u poslednjim decenijama svoga rada, ne odstupajući mnogo od svog stilski prepoznatljivog narativnog postupka, vratio standardnijim sredstvima proznog oblikovanja stvarnosti i unošenju u prozni tekst naglašenih i izabranih autobiografskih i dokumentarnih motiva i detalja. U rukopisu romana-dnevnika Zauvek, koji je Srpskoj književnoj zadruzi za njeno jubilarno, stoto Kolo Ugrinov namenio mesec dana pre svoje smrti, on je u tom pogledu otišao najdalje. U novoj knjizi takođe preovlađuju dokumentarni i dnevnički slojevi, ali se ne gubi ni esejistički i memoarski, kao ni preoblikovani imaginativni sloj.

Osnovni predmet svog testamentarnog dela Ugrinov je posvetio dubokom i iskrenom emotivnom, intelektualnom i etičkom otporu destruktivnim silama koje su agresijom na Srbiju uništavale ljudske živote i materijalna i kulturna dobra stvarana decenijama i time do tragičnog apsurda dovele i osnovne principe zapadne demokratije. Iz dana u dan u toku trajanja napada na našu zemlju, od 24. marta pa do 8. juna 1999. godine, on je vodio detaljan intimni dnevnik, sa lucidnim komentarima i zaključcima o nepravednosti i besmislenosti NATO agresije i destruktivnosti zapadne politike prema Beogradu kao simbolu demokratskih principa srpskog naroda. Dodajući rukopisu tih dana objavljivanu dokumentarnu građu iz novina, koja svojom sadržinom sama po sebi osuđuje NATO agresiju, Ugrinov je svoj roman-dnevnik snabdeo dragocenim dokumentarnim materijalom, koji će zauvek svedočiti o ogromnom i neizbrisivom šoku koji je u tom vremenu doživljavao srpski narod, svestan da je problem mogao i morao da bude drugačije rešavan. Kao što je kao angažovani intelektualac pokazivao snažan otpor prema nepravdi koja se čini njegovom narodu, Ugrinov je, s druge strane, pokazivao otvoren otpor i prema svemu što je, po njegovom mišljenju, u tom vremenu i kod nas bilo površno, prazno, deklarativno, motivisano prikrivenim ili otvorenim pojedinačnim i stranačkim interesima.

Najemotivniji sloj romana-dnevnika Zauvek svakako je onaj koji se odnosi na veliku privrženost i ljubav članova Ugrinovljeve porodice jednih prema drugima i na njihove duboke međusobne emotivne veze, koje bar donekle neutrališu doživljaj tragičnih spoljašnjih okolnosti u kojima su u tom vremenu živeli. U neposredno i retrospektivno opisanim važnim momentima iz porodičnog života, Ugrinov je ostvario ne samo egzistencijalnu i psihološku nego i strukturalnu i semantičku ravnotežu agresivnoj i tragičnoj stvarnosti u ovom spontano nastajalom književnom rukopisu. Zato se njegova knjiga može doživeti i kao porodični, i kao ljubavni, i kao patriotski roman, i kao svedočanstvo o jednom tragičnom istorijskom vremenu kojim smo i kolektivno i pojedinačno trajno obeleženi.